Το ερώτημα «βλέπει η ψυχή την κηδεία της;» έχει απασχολήσει τόσο τη θεολογία όσο και τη λαϊκή παράδοση εδώ και αιώνες. Πρόκειται για μια απορία βαθιά ανθρώπινη και υπαρξιακή, που συνδέεται με τον φόβο του θανάτου, την πίστη στη μεταθανάτια ζωή και την αγωνία του αποχωρισμού.
Στην Ορθόδοξη Χριστιανική διδασκαλία, αλλά και σε παραδόσεις του λαού, η απάντηση είναι ξεκάθαρη: ναι, η ψυχή παρακολουθεί την κηδεία της και τις πρώτες ημέρες μετά τον θάνατο της αποδίδεται μια “συνειδητότητα”.
Ας δούμε όμως θεολογικά, πατερικά και λαϊκά στοιχεία που υποστηρίζουν αυτή την αντίληψη.
Η ψυχή μετά τον θάνατο – τι διδάσκει η Ορθόδοξη Εκκλησία
Η Ορθόδοξη Εκκλησία διδάσκει πως η ψυχή δεν παύει να υπάρχει μετά τον σωματικό θάνατο. Αντιθέτως, εξέρχεται από το σώμα και εισέρχεται σε μια νέα κατάσταση, συνειδητής ύπαρξης.
Ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός, ο Μέγας Βασίλειος και ο άγιος Μακάριος ο Αιγύπτιος μιλούν για μια περίοδο μεταξύ θανάτου και κρίσης, κατά την οποία η ψυχή:
Είναι παρούσα και έχει επίγνωση των γεγονότων
Βλέπει το σώμα της, τους συγγενείς, την κηδεία
Παρακολουθεί τα λόγια και τα αισθήματα των παρισταμένων
Η ψυχή παρακολουθεί την κηδεία της;
Ναι, σύμφωνα με την πατερική παράδοση και την ευσέβεια του λαού, η ψυχή παραμένει κοντά στο σώμα της τις τρεις πρώτες ημέρες. Παρακολουθεί:
Τον τόπο όπου πεθαίνει
Το πένθος των συγγενών
Την τελετή της κηδείας
Την ταφή και την τελευταία αποχαιρετιστήρια πράξη
Σύμφωνα με τον Άγιο Μακάριο τον Αιγύπτιο, κατά τις πρώτες 2-3 ημέρες η ψυχή κινείται ελεύθερα γύρω από τη γη και από μέρη που αγαπούσε.
Ειδικότερα, την ημέρα της κηδείας, η ψυχή είναι παρούσα, βλέπει και ακούει ποιος προσεύχεται, ποιος την αγαπά, αλλά και ποιος τη μνημονεύει ή την κατηγορεί.
Η τρίτη ημέρα – σημείο αναφοράς
Η τρίτη ημέρα μετά τον θάνατο είναι εξαιρετικά σημαντική στη λειτουργική και πνευματική ζωή της Εκκλησίας. Σύμφωνα με τη διδασκαλία του Αγίου Ιωάννη του Δαμασκηνού, μέχρι και την τρίτη ημέρα η ψυχή επισκέπτεται:
Τους τόπους της επίγειας ζωής της
Τους συγγενείς και το σπίτι της
Το ίδιο το σώμα της που ενταφιάζεται
Έπειτα, αρχίζει η πορεία προς τα τελωνεία των δαιμόνων, και η πνευματική κρίση.
Τελώνια και η κρισιμότητα των 40 ημερών
Η Εκκλησία αναφέρει πως η ψυχή περνά από τελώνια, δηλαδή πνευματικές δοκιμασίες που αποκαλύπτουν τα έργα και τις αδυναμίες της. Μέχρι την 40η ημέρα, η ψυχή:
Προετοιμάζεται για την προσωρινή της κρίση
Οδηγείται στον τόπο αναμονής (παραδείσιο ή βασανιστικό)
Δεν έχει ακόμη τελεσίδικη κρίση (αυτό γίνεται στη Δευτέρα Παρουσία)
Η παρουσία της στην κηδεία είναι μέρος αυτής της διαδρομής.
Η ψυχή νιώθει τα συναισθήματα των συγγενών;
Σύμφωνα με Πατέρες και παραδόσεις:
Ναι, η ψυχή συγκινείται, λυπάται, συμμετέχει στο πένθος
Αντιλαμβάνεται την προσευχή, τα δακρυγόνα λόγια, την ειλικρινή αγάπη
Παρηγορείται όταν βλέπει ευλάβεια, πίστη και συγχώρεση
Αντίθετα, λυπάται όταν υπάρχει σκληρότητα, προσβολές ή απουσία μνημόνευσης
Λαϊκές παραδόσεις και μαρτυρίες
Η ελληνική παράδοση είναι γεμάτη από ιστορίες όπου:
Η ψυχή “επέστρεψε” για να ευχαριστήσει ή να προειδοποιήσει
Άνθρωποι “ένιωσαν την παρουσία” του νεκρού στην κηδεία
Πολλοί ομολογούν πως το μνημόσυνο ή η προσευχή φέρνει ηρεμία στο σπίτι
Το γνωστό “σου φάνηκε στον ύπνο σου” δεν είναι πάντα απλώς όνειρο. Συχνά θεωρείται σημείο από τον Θεό, είτε για παρηγοριά είτε για πνευματική επαγρύπνηση.
Η σημασία της προσευχής για τους νεκρούς
Η ψυχή ωφελείται από τις προσευχές των ζωντανών. Ιδιαίτερα κατά την κηδεία, τα μνημόσυνα και τις πρώτες 40 ημέρες.
Η Θεία Λειτουργία, οι Παρακλήσεις, οι Ψαλμοί και η ειλικρινής μετάνοια των συγγενών δίνουν φως στην ψυχή και ανακούφιση.
Δεν είναι τυχαίο ότι η Εκκλησία διδάσκει:
«Μεγάλη η δύναμη των προσευχών για τους κεκοιμημένους».
Ο Άγιος Παΐσιος ο Αγιορείτης, μία από τις πιο φωτισμένες μορφές της Ορθοδοξίας του 20ού αιώνα, μίλησε ξεκάθαρα για το θέμα της ψυχής και την κηδεία της. Συγκεκριμένα, είπε:
«Η ψυχή μετά τον θάνατο παρακολουθεί την κηδεία της, βλέπει και ακούει ποιος την αγαπά και ποιος όχι, ποιος προσεύχεται και ποιος απλώς παρευρίσκεται από τυπικότητα.»
Και συνέχισε:
«Γι’ αυτό να κάνετε την κηδεία με σεβασμό, με ταπείνωση και προσευχή. Η ψυχή αντιλαμβάνεται τα πάντα και παρηγοριέται όταν βλέπει ότι την αγαπούν και την μνημονεύουν με πόνο καρδιάς.»
Τι τόνιζε επίσης ο Άγιος Παΐσιος:
Ότι η ψυχή δεν κοιμάται, αλλά βιώνει την πραγματικότητα πνευματικά.
Ότι κατά τις πρώτες ημέρες αιωρείται κοντά στο σώμα και πονά όταν δεν υπάρχει πίστη ή αγάπη.
Ότι το μνημόσυνο, η ελεημοσύνη και οι Θείες Λειτουργίες βοηθούν ουσιαστικά την ψυχή.
Έλεγε ακόμα:
«Η καλύτερη βοήθεια που μπορούμε να δώσουμε στους κεκοιμημένους είναι η προσευχή με δάκρυα και η προσφορά Θείας Λειτουργίας. Αυτά τα “βλέπει” η ψυχή και αναπαύεται.»
Συμπέρασμα
Η Ορθόδοξη πίστη βλέπει τον θάνατο όχι ως τέλος, αλλά ως μετάβαση. Η ψυχή δεν αποκόπτεται από τον κόσμο αμέσως, αλλά βιώνει συνειδητά τις πρώτες στιγμές, βλέπει την κηδεία της, και αντιλαμβάνεται όσα λέγονται και γίνονται.
Η παρουσία της κηδείας δεν είναι για τους ζωντανούς μόνο. Είναι και πνευματικό γεγονός για την ψυχή που αποχωρεί.
Ας μνημονεύουμε με σεβασμό, ας προσευχόμαστε με αγάπη, και ας ελπίζουμε στην αιώνια ανάπαυση των ψυχών.
